10 เรื่องต้องรู้ EV Incident For First Responder

รถยนต์ไฟฟ้า (Electric Vehicle: EV) กำลังเติบโตอย่างรวดเร็วในประเทศไทยและทั่วโลก แต่การเพิ่มขึ้นของยานพาหนะเหล่านี้ก็นำมาซึ่งความท้าทายใหม่สำหรับผู้ปฏิบัติงานฉุกเฉินด่านหน้า (First Responder) เนื่องจากรถยนต์ไฟฟ้ามีความเสี่ยงและอันตรายที่แตกต่างจากรถยนต์เครื่องยนต์สันดาปภายในแบบดั้งเดิม บทความนี้จะนำเสนอ 10 เรื่องสำคัญที่ผู้ปฏิบัติงานฉุกเฉินต้องรู้และเข้าใจเพื่อความปลอดภัยในการตอบสนองเหตุการณ์ที่เกี่ยวข้องกับรถยนต์ไฟฟ้า

1. การระบุยานพาหนะไฟฟ้า (EV Identification)

การระบุยานพาหนะไฟฟ้าอย่างถูกต้องเป็นขั้นตอนแรกและสำคัญที่สุดในการตอบสนองเหตุการณ์ฉุกเฉิน เนื่องจากการระบุผิดพลาดอาจนำไปสู่การใช้มาตรการที่ไม่เหมาะสม และก่อให้เกิดอันตรายต่อผู้ปฏิบัติงาน ซึ่งปัจจุบันไม่มีมาตรฐานอุตสาหกรรมที่กำหนดเครื่องหมายภายนอกสำหรับรถยนต์ไฟฟ้า

2. ระบุไฟแรงสูงและสายไฟแรงสูง

รถ EV ใช้แบตเตอรี่ 300–800 V กระจายอยู่ใต้พื้น/ชั้นกลางของตัวรถ ซึ่งแรงดันระดับนี้อาจทำให้เกิดไฟไหม้/ไฟดูดถึงชีวิต แม้หลังตัดไฟ 12 V แล้ว แบตเตอรี่หลักยังคงมีประจุอยู่

สวมถุงมือไฟฟ้าเกรด Class 0 ขึ้นไป, ARC-rated PPE
ใช้คู่มือ Emergency Response Guide (ERG) ของรุ่นรถหรือ NFPA AFV ERG library เพื่อตำแหน่งวงจรและจุดคัดแยกไฟ

3. การระงับการเคลื่อนไหว (Vehicle Immobilization)

รถยนต์ไฟฟ้าสามารถเคลื่อนที่โดยไม่มีเสียงเครื่องยนต์ ทำให้เกิดความเสี่ยงต่อผู้ปฏิบัติงานที่อาจไม่ทราบว่ายานพาหนะยังคงติดเครื่องอยู่ การกดคันเร่งโดยไม่ตั้งใจ หรือการรีสตาร์ทอัตโนมัติอาจทำให้ยานพาหนะเคลื่อนที่ทันทีโดยไม่คาดคิด ขั้นตอนการระงับการเคลื่อนไหวที่ถูกต้องประกอบด้วย
1.การขัดยางล้อ (Wheel Chocking)
2.การดึงเบรกมือและเปลี่ยนเกียร์เป็นตำแหน่ง Park
3.การเอากุญแจหรือ Smart Key ออกไปให้ห่างจากยานพาหนะอย่างน้อย 5 เมตร (16 ฟุต) สำหรับยานพาหนะที่มี Smart Key System การเอากุญแจออกไปให้ไกลเป็นพิเศษสำคัญ เพื่อป้องกันการเริ่มต้นระบบอัตโนมัติ

4. ขั้นตอน “ดับเครื่องยนต์” (Shutdown) อย่างถูกต้อง

กระบวนการตัดการจ่ายไฟ HV มักเรียกว่า isolation หรือ service disconnect ช่วยลดความเสี่ยงไฟฟ้าช็อกและป้องกันถุงลมนิรภัยระเบิดระหว่างช่วยเหลือผู้บาดเจ็บ

ดับกุญแจ/สวิตช์ และแยกกุญแจให้ห่างจากตัวลดอย่างน้อย 5 เมตร หรือใส่กรงฟาราเดย์
ตัดขั้วแบตฯ 12 V
ดึง “first-responder loop” หรือสวิตช์ service disconnect ตามคู่มือรุ่นนั้น ๆ
รอ 5 นาทีให้ตัวเก็บประจุระบายไฟก่อนเริ่มตัดถ่าง

5. อ่านสัญญาณ Thermal Runaway

Thermal runaway เริ่มจากเซลล์แบตเตอรี่ร้อนเกิน → ปลดปล่อยก๊าซ → เปลวไฟ/การระเบิด ซึ่งกระบวนการอาจปะทุซ้ำได้หลายชั่วโมงแม้ไฟดับไปแล้ว ทำให้อุปกรณ์และผู้ปฏิบัติเสี่ยงบาดเจ็บ สังเกต “ควันที่มีไอเคมี” เสียงเปาะ/ซู่, ฝาครอบยกตัว จัดเขตปลอดภัย 15–30 ม. และเตรียมสายฉีดน้ำความดันต่ำหล่อเย็นแบตฯ ต่อเนื่องประมาณ 20,000 ลิตรขึ้นไป

6.อันตรายจาก “EV Fire Blanket”

NFPA-UL เตือนว่า ผ้าคลุมไฟอาจกักแก๊สติดไฟจนเกิดการเผาไหม้ภายใต้ผืนผ้า ซึ่งอาจทำให้เกิดแรงระเบิดฉับพลัน เสี่ยงบาดเจ็บต่อผู้ใช้และผู้บาดเจ็บที่ยังติดในรถ ควรเลี่ยงการใช้ Fire Blanket คลุมกับไฟแบตเตอรี่ เลือกใช้เพื่อ ควบคุม เปลวไฟผิว เฉพาะ กรณีแบตเตอรี่ไม่เสียหาย และต้องมีการระบายอากาศเพียงพอ

7. “การลุกไหม้ซ้ำ” และการเฝ้าระวังหลังเหตุ

แบตเตอรี่ที่เสียหายสามารถลุกซ้ำได้หลายชั่วโมงจนถึงหลายวัน โดยมีสถิติจาก “คณะกรรมการความปลอดภัยการขนส่งแห่งชาติ NTSB” พบเหตุ ลุกไหม้ซ้ำ “re-ignite” ระหว่างลากรถ/เก็บซากหลายครั้ง

ตรวจสอบอุณหภูมิแบตฯ ด้วยกล้องความร้อน (TIC) ก่อนลากรถไปเก็บซาก
กำหนดเขตกันไฟอย่างน้อย 15 ม. ในลานพักซาก

8.แก๊สพิษจากแบตเตอรี่ (Toxic Gas Hazards)

ไอระเหยประกอบด้วย Hydrogen Fluoride (HF), Carbon monoxide (CO), Hydrogen Cyanide (HCN) และโลหะหนัก สำหรับแบตเตอรี่ขนาด 100 kWh อาจปลดปล่อย HF ได้ถึง 2-20 กิโลกรัม ซึ่ง Hydrogen Fluoride มีค่า IDLH (Immediately Dangerous to Life or Health) เพียง 30 ppm และสามารถทำลายเนื้อเยื่อได้อย่างรุนแรง เนื่องจากสามารถทะลุผ่านผิวหนังและสร้างความเสียหายต่ออวัยวะภายในได้ ความเข้มข้นทางเคมีอาจสูงกว่าไฟรถทั่วไป เสี่ยงต่อระบบทางเดินหายใจและผิวหนังซึ่งอาจก่อให้เกิดโรคต่างๆได้ในระยะยาว ต้องใส่ SCBA และ เสื้อผ้า PPE กันสารเคมีระดับ A/B ในระยะแรก, ทำ ชำระล้างสิ่งปนเปื้อน (decon) อุปกรณ์ทุกชิ้นหลังปฏิบัติการ

9.ใส่ช่วยป้องกันอันตรายส่วนบุคคลและ SCBA

สารเคมี กระแสไฟฟ้า รวมถึงเศษวัสดุต่างๆ อาจทำอันตรายต่อชีวิตเจ้าหน้าที่ขณะเผชิญเหตุ จึงต้องส่วมใส่อุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคล Self-Contained Breathing Apparatus (SCBA) และถุงมือฉนวนไฟฟ้าหากต้องทำงานหรือสัมผัสโดยตรงกับระบบไฟแรงสูง

10. การช่วยเหลือผู้ประสบภัย (Victim Rescue Operations)

การช่วยเหลือผู้ประสบภัยในรถยนต์ไฟฟ้าต้องดำเนินการภายใต้ขั้นตอน “Identify, Immobilize and Disable” ก่อนเสมอ การตัดตัวถังยานพาหนะต้องหลีกเลี่ยงส่วนประกอบแรงดันสูง ระบบแอร์แบ็ก และสายไฟสีส้ม

รถยนต์ไฟฟ้าสมัยใหม่มีตัวถังที่แข็งแรงกว่ารถยนต์ธรรมดา และใช้เหล็กกล้าความแข็งแรงสูง (Ultra-High-Strength Steel) มากขึ้น ทำให้เทคนิคการขยับคอลโซนหน้ารถแบบดั้งเดิมอาจมีประสิทธิภาพลดลง ผู้ปฏิบัติงานต้องปรับเทคนิคและใช้เครื่องมือที่เหมาะสมกับโครงสร้างใหม่

การใช้จุดยกและจุดยันมาตรฐานที่กำหนดโดยผู้ผลิตเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อหลีกเลี่ยงการกดทับสายไฟแรงดันสูงหรือส่วนประกอบสำคัญ การใช้เครื่องมือที่ไม่ก่อประกายไฟ เช่น เครื่องตัดไฮดรอลิก เป็นสิ่งจำเป็นเพื่อป้องกันการลุกไหม้ของแก๊สไวไฟ

Supanan V.
Engineer/Paramedic